ویتامین D

ویتامین  D

 ویتامینD  یک ویتامین محلول در چربی است و به اشکال مختلف وجود دارد که مهم ترین آن ها ویتامین  D₂یا ارگوکالسیفرول و ویتامین  D₃ یا کل کالسیفرول می باشند. ویتامین D نیز نظیر ویتامین A در فراورده ای گیاهی وجود ندارد. ویتامینD به میزان وسیعی در فراورده ای حیوانی مشاهده می شود، اما در مقادیر زیاد در روغن های کبد ماهی وجود دارد. میزان ویتامین D₂ در روغن های ماهی کم است. پیش سازهای ویتامین D به ترتیب ارگوسترول و7-دهیدروکلسترول می باشند. چنانچه این مواد تحت اشعه ماوراء بنفش قرار گیرند، تبدیل به ویتامین های ذکر شده می گردند. چنین تبدیلی می تواند در اثر تابش نور خورشید نیز صورت بگیرد. اما باید توجه شود که طول موج خاصی از نور خورشید که قادر به این کار است  که بهترین طول موج برای آن 280نانومتر می باشد این طول موج نمی تواند از شیشه عبور کند و از این نظر تابش آفتاب از پشت شیشه بی ثمر است.

ساختار ویتامین  D₂ و D₃  

منابع ویتامین D

1) نور خورشید: تابش فرابنفش خورشید به پوست نفوذ کرده و در پوست ویتامین D  ساخته می‌شود. 

2) مصرف منابع غذایی حاوی ویتامین D: روغن کبد ماهی، ماهی های چرب مثل سالمون، تن، ساردین، کلیکا و ماکرل، زرده تخم مرغ، محصولات غنی شده با ویتامین D مثل شیرو غلات صبحانه، قارچ، میگو، حبوبات و....

3) استفاده از مکمل های دارویی ویتامین D

فعال شدن ویتامین D در بدن

در طی دو مرحله هیدروکسیلاسیون که در کبد و کلیه ها انجام می شود، ویتامین D به فرم فعال و عملگرای خود در بدن تبدیل می گردد.7-دهیدروکلسترول به پیش ساز ویتامین D₃ تبدیل شده و در کبد به 25هیدروکسی ویتامین D₃ تبدیل می شود که فرم موجود در گردش خون بوده است.25هیدروکسی ویتامین D₃ در کلیه ها توسط آنزیم 1-آلفا هیدروکسیلاز به فرم فعال 1 و 25 دی هیدروکسی ویتامین D₃  تبدیل می شود، این آنزیم علاوه بر کلیه ها در بسیاری از بافت های بدن وجود دارد  و باعث تولید 1 و 25 دی هیدروکسی ویتامین D₃ در بافت های مختلف می شود.غلظت 25هیدروکسی ویتامین D₃ ،1000 برابر1 و 25 دی هیدروکسی ویتامین D₃ می باشد و شاخص استاندارد وضعیت ویتامین D بدن محسوب می شود.

اثرات ویتامین D در بدن

1) ایمنی: فرم فعال ویتامین D یک تعدیل کننده قدرتمند سیستم ایمنی می باشد، گیرنده ویتامین D بر بسیاری از سلول های سیستم ایمنی از جمله لنفوسیت ها، ماکروفاژها و سلول های دندریت  وجود داشته و شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می دهد 1 و 25 دی هیدروکسی ویتامین D₃، باعث افزایش ایمنی بدن می شود.

2) هومئوستاز کلسیم: وظیفه اصلی ویتامینD  حفظ تعادل کلسیم می باشد و بدون آن، تنها 12 تا15 درصد از کلسیم و 60 درصد از فسفر جذب می شوند، در حالیکه با حضور ویتامین D این میزان در کلسیم به 30 تا 40 درصد و در فسفر 80 درصد افزایش می یابد.

3) ویتامین D سبب جذب کلسیم و فسفر از روده شده، باعث به حرکت در اوردن کلسیم و فسفر از استخوان شده و سبب جذب مجدد کلسیم و فسفر از کلیه می شود.

شیر غنی شده با ویتامین D

شیر به طور طبیعی حاوی مقادیر ناچیزی از ویتامین D است، در عین حال منبع بسیار خوبی از کلسیم می باشد و ویتامین D به جذب کلسیم در استخوان ها کمک می کند، حضور این دو ماده به جلوگیری و درمان پوکی استخوان و نرمی استخوان کمک می کند. میزان ویتامین D شیر را به روش های مختلف می توان افزایش داد مثل تغذیه گاو با موادی که سرشار از این ویتامین هستند (نظیر مخمرهایی که تحت اثر تابش اشعه ماوراء بنفش قرار گرفته اند)، اضافه کردن این ویتامین به شیر(رایج ترین روش)، تابش دهی مستقیم شیر( در حال حاضر مورد استفاده قرار نمی گیرد). در بعضی از کشورها از جمله کانادا و سوئد، ویتامین D را به شیر گاو اضافه می کنند. در آمریکا اکثر شیرهای کارخانه ای با ویتامین D غنی سازی می شود، طبق آمار  80درصد از بچه های بوستون در سال 1900 میلادی نرمی استخوان داشتند به همین دلیل غنی سازی شیر های کارخانه ای با این ویتامین در دهه 1930 در آمریکا شروع شد و تا الان هم ادامه دارد، البته در کنار آن غلات صبحانه نیز با ویتامین D غنی سازی می شود.

اثر فراوری بر ویتامین D

ویتامین D بسیار پایدار است و در فرایندها یا هنگام نگهداری ماده غذایی در انبار هیچ کاهشی در آن صورت نمی گیرد و اگر کاهشی هم باشد، ناچیز و کم است.

کمبود ویتامین D  

بیماری معروف راشیتیسم یا نرمی استخوان دراثر کمبود این ویتامین به وجود می اید. باید توجه شود چون مواد غذایی معدودی به منزله یک منبع خوب از این ویتامین هستند، از این نظر احتمال گرفتار شدن به کمبود این ویتامین نسبت به سایر ویتامین ها بیشتر است. قرار گرفتن در معرض نور خورشید، استفاده از محصولات لبنی و استفاده از مکمل ها به میزان قابل توجهی باعث کاهش بروز کمبوداین ویتامین می شود.

میزان مصرف ویتامین D 

مصرف این ویتامین در مقادیر زیاد به خاطر امکان باقی ماندن آن در بدن می تواند مسئله ساز باشد.