افزودنی های دارویی و تداخل دارو و غذا

افزودنی های دارویی ترکیباتی بی اثر به شمار می آیند که ممکن است به عنوان ماده بافر، چسباننده، پر کننده، رقیق کننده، روان کننده، طعم دهنده، رنگ دهنده، نگهدارنده، معلق کننده یا پوشش دهنده به دارو افزوده شوند. به این مواد، ترکیبات غیر فعال هم گفته می شود.  صدها نمونه از این افزودنی ها توسط FDA برای اضافه کردن به داروها تایید شده است. برخی از این افزودنی ها برای افرادی که دچار نقص آنزیمی یا آلرژی هستند مشکل آفرین خواهند بود. بر اساس قوانین، معمولا فقط یک فرمولاسیون از یک داروی خاص می تواند حاوی اینگونه ترکیبات باشد. مثلا تارترازین (رنگ زرد شماره ۵) در دوز های ۷۵ و ۱۵۰ میلی گرم کلیندامایسین (با نام تجاری cleocin) وجود دارد ولی در کپسول های ۳۰۰ میلی گرمی افزوده نمی شوند. قرص های ۵ میلی گرمی متوکلوپرامید (با نام تجاری Reglan) حاوی لاکتوز هستند ولی قرص های ۱۰ میلی گرمی خیر. و یا کپسول های پروژسترون (با نام تجاری prometrium) دارای  لسیتین و روغن بادام زمینی هستند در حالیکه سایر انواع پروژسترون این مواد را ندارند. Prometrium دارای برچسب هشدار دهنده برای افرادی است که به بادام زمینی آلرژی دارند.

افزودنی دارویی

لاکتوز در بسیاری از قرص ها و کپسول ها به عنوان ماده پر کننده استفاده می شود. این مقدار لاکتوز ممکن است برای افرادی که دچار کمبود آنزیم لاکتاز هستند مشکلات گوارشی ایجاد کند. اطلاعات فراورده بر روی داروهای نسخه ای و برچسب داروهای غیر نسخه ای حاوی اطلاعات در مورد افزودنی ها می باشد که به صورت ترکیبات غیر فعال بیان می شود مانند لاکتوز.

افرادی که دچار بیماری سلیاک هستند و نسبت به گلوتن حساسیت دارند باید همیشه از مصرف گندم، جو، جو دوسر و چاودار پرهیز کنند چرا که این غذاها حاوی گلوتن هستند، افزودنی های دارویی مانند آرد یا نشاسته گندم برای این افراد خطرناک است. تعداد کمی از شرکت های دارویی محصولات خود را از نظر نداشتن گلوتن تضمین می کنند. افزودنی هایی چون دکسترین و گلیکولات سدیم معمولا از ذرت و سیب زمینی به دست می آیند. ولی در مواردی هم ممکن است که از گندم و جو تهیه شوند. به عنوان مثال افزودنی دکستریمالتوز (ترکیبی از دکسترین و مالتوز) از واکنش آنزیمی مالت جو بر آرد ذرت به دست می آید. در صورتیکه منبع ترکیبات یک دارو نامعلوم باشد باید با شرکت تولید کننده آن، مشورت شود‌. به علاوه برخی از افزودنی های دارویی  حاوی مقادیر قابل ملاحضه ای از ریزمغذی ها است . مثلا ویتامین E در آمپرناویر، منیزیوم در کونیاپریل، کلسیم درترکیبات کلسیم پلی کربوفیل و امولسیون روغن سویا در پروپوفول به مقدار زیاد وجود دارد. پروپوفول به عنوان مسکن برای بیماران بخش مراقبت های ویژه به کار می رود. این دارو حاوی ۱۰ ٪ امولسیون است که cal/ml 1/1 انرژی دارد. وقتی که دوزهای بالای دارو  mg/ kg/ hr ۹ به یک بیمار ۷۰ کیلو گرمی تزریق شود منجر به ۱۶۶۳ کیلوکالری اضافه دریافت انرژی در روز می گردد. برای بیمارانی که از تغذیه وریدی استفاده می کنند محدودیت اسید های چرب بلند زنجیر و جایگزینی تری گلیسیرید با زنجیره متوسط MCT در هنگام دریافت پروپوفیل توصیه می شود. برخی داروها نیز حاوی مقادیر زیاد سدیم هستند و افرادی که از رژیم های کم سدیم پیروی می کنند باید از آن ها پرهیز کنند.

درمان تغذیه ای پزشکی (MNT)

در بررسی تداخل دارو و غذا، MNT به دو نوع آینده نگر و گذشته نگر تقسیم می شود. در هر حال باید یک تاریخچه کامل رژیم غذایی از بیمار گرفته شود. این تاریخچه شامل سوالاتی در مورد مصرف داروها ی بدون نسخه (OTC)، الکل، مکمل های ویتامین و مواد معدنی و مکمل های گیاهی می باشد. بیمار باید از نظر ویژگی های ژنتیک، تغییرات وزن و اشتها، تغییر حس چشایی و مشکلات گوارشی مورد برسی قرار گیرد.

برای MNT آینده نگر نیاز به اطلاعات کلی در مورد داروی مورد نظر داریم. این اطلاعات شامل نام دارو، علت مصرف آن، طول مدت درمان و همین طور زمان و چگونگی دریافت دارو می شود. مثلا باید بدانیم که آیا دارو همراه غذا مصرف می شود یا خیر. غذاها و نوشیدنی هایی که بیمار باید از آن ها پرهیز کند و همین طور مکمل های ویتامین و مواد معدنی که با داروی مورد نظر تداخل دارد باید برای بیمار ذکر شده و مورد تاکید قرار گیرد. به عنوان مثال بیمارانی که از تتراسایکلین یا سیپروفلوکسازین استفاده می کنند نباید این داروها را همراه شیر، ماست و یا مکمل های حاوی یون های دو ظرفیتی (کلسیم ، آهن، منیزیم و روی) دریافت کنند.

عوارض جانبی احتمالی دارو نیز باید ذکر شود و توصیه های تغذیه ای لازم برای جلوگیری از این عوارض انجام گیرد. مثلا بیمارانی که از داروهای آنتی کولینرژیک مانند اکسی بوتینین استفاده می کنند غالبا دچار یبوست می شوند. به همین دلیل یک رژیم غذایی پر فیبر همراه با آب و مایعات کافی برای آن ها توصیه می شود. برعکس برای کنترل اسهال می توان از پسیلیوم و یا پروبیوتیک هایی چون لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس استفاده کرد مخصوصا در مورد اسهال های ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها، حتی در کودکان.

باید در مورد مشکلات تغذیه ای احتمالی به بیمار هشدار داده شود به ویژه زمانی که دریافت غذایی بیمار ناکافی است. مثلا در مصرف دیورتیک هایی که باعث تخلیه پتاسیم می شوند باید خطر هیپوکالمی در نظر گرفته شود. تغییرات رژیم غذایی که بر عملکرد دارو اثر می گذارد نیز باید مورد توجه قرار گیرد مانند تاثیر غذاهای سرشار  از ویتامین k بر عملکرد وارفارین به علاوه برخی اطلاعات تغذیه ای خاص هم باید به بیمار داده شود مثلا همراه با آتورواستاتین و سایر داروهای کاهش دهنده چربی، یک رژیم غذایی کم کلسترول، کم چربی و با قند محدود توصیه می گردد. ترکیبات موجود در داروها از جمله افزودنی های دارویی مغذی و غیر مغذی (مانند لاکتوز، نشاسته، تارترازین، آسپارتام، الکل و ...) هم باید به صورت مکتوب برای بیمار ذکر شوند. بیمارانی که از عدم تحمل لاکتوز، سلیاک، آلرژی، فنیل کتونوری یا الکلیسم رنج می برند باید از مصرف این ترکیبات پرهیز کنند یا مقدار محدودی از آن را دریافت کنند.

در MNT آینده نگر باید به خطرات ناشی از دریافت داروهای آزاد (OTC) و همین طور گیاهان دارویی نیز توجه کرد. باید بر این نکته تاکید کرد که تداخل های فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک در مورد تمام داروها (شامل داروهای تجویز شده توسط پزشک، داروهای آزاد و داروهای گیاهی و طبیعی) صدق می کند.

MNT گذشته نگر تعیین می کند که آیا مشکلات فعلی فرد، به دلیل تداخل دارو و غذا است؟ یا خیر . برای این منظور یک تاریخچه پزشکی و تغذیه ای کامل از بیمار گرفته شود. این تاریخچه شامل داروهای مصرفی (با یا بدون نسخه پزشک) ، مکمل ویتامین و مواد معدنی و محصولات گیاهی می شود. زمان شروع مصرف دارو و زمان شروع علائم در بیمار، از اطلاعات با ارزش به شمار می آیند. به علاوه در صورتیکه فرد در طول دوره درمان دارویی، از مکمل غذایی، از مکمل غذایی یا رژیم غذایی خاص (مانند رژیم های مد روز) استفاده کرده باشند باید برای رژیم شناس مشخص شود.

در نهایت دانستن احتمال بروز عوارض جانبی یک دارو اهمیت ویژه ای دارد. (به صورت درصد و در مقایسه با دارونما). مثلا بروز تهوع و استفراغ در افرادی که از امپرازول استفاده می کنند ۱.۵٪ در مقایسه با ۴.۷%  در گروه دارونما است. بنابراین اگر فردی امپرازول دریافت می کند و دچار تهوع می باشد، بهتر است به دنبال دلایل دیگر (به غیر از مصرف این دارو) بگردیم. چرا که تهوع از عوارض بسیار نادر و غیر متحمل مصرف این داروست. معمولا بهتر است به عوارض جانبی رایج داروها توجه کنیم.